Nikolai Gogol - Το παλτο

Πρωτότυπος τίτλος: Мико́ла Васи́льович Го́голь - Шинель (1842)

Εκδόσεις Πατάκη

Μετάφραση: Γιώργος Τσακνιάς

Εικονογράφηση: Noemi Villamuza

Έτος ελληνικής έκδοσης: ²2020

Σελίδες: 85

ΣΥΝΟΨΗ

Ο Ακάκιος Ακακίεβιτς είναι ένας μοναχικός υπάλληλος που προσπαθεί να τα βγάλει πέρα με τον πενιχρό μισθό του. Έχει μόνο την αξιοπρέπειά του και το φθαρμένο παλτό του που πλέον δείχνει την παλαιότητά του. Με πολύ κόπο θα καταφέρει να το αντικαταστήσει με ένα καινούργιο. Όμως γρήγορα θα το χάσει και θα έρθει αντιμέτωπος με το σκληρό πρόσωπο των κοινωνικών, θεσμικών και μη, μηχανισμών.

-------------------------------

Κοίτα καιρό που διαλέξαμε να δημοσιεύσουμε κάτι για τον Gogol. Η ανθρωπότητα σε πείσμα της προόδου και του πνεύματος, παρά το γεγονός ότι έχουμε 21ο αιώνα, υποφέρει ξανά από πόλεμο. Και κάθονται παρέες ολόκληρες και συζητούν με “ποιον είμαστε”, λες και πρόκειται για ποδόσφαιρο. Καμία δικαιολογία για κανέναν πόλεμο, πολλώ δε μάλλον για κανέναν εισβολέα.

Τι δουλειά έχει ο Gogol στον πόλεμο Ουκρανίας-Ρωσίας; Το έργο του συγκαταλέγεται στα αριστουργήματα της ρωσικής λογοτεχνίας, εντούτοις ο Gogol είναι ουκρανικής καταγωγής. Ο τόπος γέννησης του, το Σορότσινσκι, ανήκε στη ρωσική αυτοκρατορία του 19ου αιώνα και πάει λέγοντας… Ακυρώνεται λοιπόν ο Gogol, όπως πρόσφατα ένεκα του πολέμου απαγορεύτηκε η Λίμνη των Κύκνων; Όχι (μεταξύ μας, ούτε η Λίμνη των Κύκνων απαγορεύτηκε – ακυρώθηκε η ζωντανή προβολή από τα Μπαλέτα Μπολσόι, έναν κρατικό οργανισμό τον οποίο ο Πούτιν επάνδρωσε με δικούς του ανθρώπους: ολιγάρχες, τραπεζίτες και φίλους).

Στα του Gogol λοιπόν, ο Ντοστογιέφσκι το έθεσε ως εξής: “όλοι μας ξεπροβάλαμε από το παλτό του Γκόγκολ”. Εδώ μας συστήνεται ένας συμπαθέστατος ήρωας, ο Ακάκιος Ακακίεβιτς. Είναι ένας μεσήλικας υπάλληλος κατώτατης βαθμίδας, ένας “ασήμαντος άνθρωπος”. Είναι μοναχικός κι ήπιων τόνων. Τα φέρνει βόλτα με το ζόρι, οπότε όταν έρχεται η ώρα να ράψει καινούργιο παλτό, θα βρεθεί σε δύσκολη θέση. Μα κι όταν τελικά το αποκτήσει, η θέση του θα βελτιωθεί μόνο πρόσκαιρα. Γιατί θα βρεθεί αντιμέτωπος με τους ανθρώπους γύρω του. Αδικημένος, καταφρονημένος και αντιμέτωπος με θεσμούς που δε λειτουργούν.

Ο Gogol καταφέρνει με ευκολία να σπάσει τον τέταρτο τοίχο, σαν να πρόκειται για έναν παραμυθά που προφορικά αφηγείται τις ιστορίες του. Έτσι διαβάζουμε αναφορές όπως “γι’ αυτόν τον ράφτη, τώρα, δε θα έπρεπε να πούμε και πάρα πολλά, αλλά, αφού είναι υποχρεωτικό στη λογοτεχνία να περιγράφεται διεξοδικά ο χαρακτήρας κάθε ήρωα, ε, τι να κάνουμε; Ας πάρουμε και λίγο Πετρόβιτς”. Αλλού διαβάζουμε για “εκείνο το εσώρουχο που δεν κατονομάζουμε στον γραπτό λόγο”. Συνολικά, το κείμενο έχει μια προφορικότητα που κάνει την αφήγηση ρέουσα και ζωντανή. Και το θεωρώ δύσκολο και σπάνιο στη λογοτεχνία η προφορικότητα να μη μοιάζει με προχειρότητα.

Το ίδιο στιβαρή είναι η κοινωνική και πολιτική κριτική. Ιδίως η περιγραφή του “σημαντικού ανθρώπου” -που κάποτε ήταν “ασήμαντος άνθρωπος”- είναι μια εξαιρετική απεικόνιση των ανθρώπων που μας κυβερνούν, που τους ψηφίζουμε και τους οποίους υπερασπιζόμαστε με θέρμη. Ο τρόπος που συμπεριφέρεται, που σκέφτεται και εκφέρει τον λόγο ο “σημαντικός άνθρωπος” είναι μέρος μιας σπουδαίας ανθρωπογεωγραφίας και ηθογραφίας. Το λυπηρό είναι ότι η έπαρση κι η αναλγησία που χαρακτηρίζει την εξουσία μοιάζει τόσο οικεία και σύγχρονη σήμερα, αν κι έρχεται από το 1842 (όταν δημοσιεύτηκε το Παλτό).

Για τον Gogol, το έργο και τη ζωή του, έχουμε ξαναγράψει εδώ. Αφήσαμε λοιπόν το δυνατότερο κι αμεσότερο διήγημά του, το τελευταίο που έγραψε (ακολούθησαν μόνο δύο δοκίμια στα επόμενα δέκα χρόνια μέχρι τον θάνατό του το 1852). Ο Gogol αποδεικνύεται και πάλι σπουδαίος μάστορας της μικρής φόρμας. Μάλιστα, αποδεικνύεται και ένας οξυδερκής διανοητής πάνω στην ανθρώπινη φύση και τους κοινωνικούς συσχετισμούς. Μια παρόμοια προσέγγιση ως προς την επαγγελματική θέση και αντιμετώπιση είδαμε αρκετά αργότερα στον Καλό Υπάλληλο του Καρυωτάκη.

Τρίτη συνεχόμενη ανάρτηση βιβλίου από τις εκδόσεις Πατάκη (έτυχε – καμιά παρτίδα δεν έχουμε με εκδοτικούς οίκους). Ο Πατάκης έχει εκδώσει και στο παρελθόν το Παλτό. Μα εδώ πρέπει να εξάρουμε την πολύ καλή δουλειά στο αισθητικό κομμάτι. Η συλλεκτική αυτή έκδοση (πρώτη το 2018, δεύτερη το 2020) έρχεται με την εικονογράφηση της ισπανίδας Noemi Villamuza (διαβάζεται Βιγιαμούσα - δεν την ήξερα, την έψαξα και εντυπωσιάστηκα από τη δουλειά της). Φέρνει κάπως στην αντίστοιχη εικονογραφημένη έκδοση από τη Μεταμόρφωση του Κάφκα (έλα δεν είναι ιδέα μου, ο Γκρέγκορ Σάμσα είναι το alter ego του Ακάκιου Ακακίεβιτς).

ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΩ; Οπωσδήποτε.

     Το ημερολόγιο ενός τρελού

     Η μύτη

     Το πορτρέτο

     Η μυστηριώδης ζωή κι ο θάνατος του Gogol