Irwin Yalom - Όταν Εκλαψε ο Νίτσε

Τίτλος πρωτότυπου: Irwin D. Yalom – When Nietzsche Wept (1992)

Εκδόσεις Άγρα

Μετάφραση: Ευαγγελία Ανδριτσάνου – Γιάννης Ζέρβας

Έτος ελληνικής έκδοσης: 2007 (επανέκδοση 2013)

Σελίδες: 455

ΣΥΝΟΨΗ (από το οπισθόφυλλο)

Μέσα από μια σειρά μυστικές συμφωνίες, ο μεγάλος Γερμανός φιλόσοφος Φρίντριχ Νίτσε και ο Αυστριακός γιατρός Γιόζεφ Μπρόιερ, ένας από τους πατέρες της ψυχανάλυσης, συναντιούνται στη Βιέννη του 19ου αιώνα, σε μια εμπνευσμένη διαδικασία διπλής ψυχοθεραπείας. Σ' αυτή την περιπέτεια υπαρξιακής αναζήτησης δύο μοναδικών ανθρώπων εμπλέκονται ένας νεαρός ειδικευόμενος γιατρός ονόματι Ζίγκμουντ Φρόυντ, μια θυελλώδης γυναίκα-ίνδαλμα ποιητών και ψυχιάτρων, η Λου Σαλομέ, και μια σαγηνευτική ασθενής, η Άννα Ο., που στοιχειώνει την ψυχή του γιατρού της.  

O Irwin Yalom είναι πολύ δημοφιλής στην Ελλάδα. Όταν επισκέφτηκε την χώρα μας για κάποια διάλεξη πλημμύρισε από κόσμο. Η ιστορία που μας αφηγείται εδώ είναι φανταστική, αλλά περιέχει και πράγματα που είτε συνέβησαν είτε θα μπορούσαν να έχουν συμβεί. Είναι ένα συνταίριασμα ψυχανάλυσης και υπαρξιακής φιλοσοφίας, όχι μέσα από την περιπέτεια κάποιων φανταστικών χαρακτήρων, αλλά από το πρίσμα ιστορικών μορφών όπως ο Νίτσε, ο Μπρόιερ και Φρόυντ. Οι δύο προσωπικότητες συναντιούνται στη Βιέννη του 19ου αιώνα, δηλαδή στη μητρόπολη των πνευματικών και διανοητικών αναζητήσεων της εποχής.

Αυτό βέβαια προϋποθέτει ότι ο αναγνώστης γνωρίζει σημαντικό μέρος της νιτσεϊκής υπόστασης, έχει διαβάσει το έργο του και ξέρει σημαντικούς σταθμούς της ζωής του (πχ. το αποτυχημένο ειδύλλιο με την Λου Σαλομέ, τον Πολ Ρε, την πραγματική περίπτωση της Άννα Ο. και τη σπουδαιότητά της για την ιστορία της ψυχανάλυσης, την φιλασθένεια του Νίτσε, την απέχθειά του προς τον αντισημιτισμό κλπ). Αυτό ήταν και το πιο ενδιαφέρον κατά τη γνώμη μου, το να μπορώ να ξεχωρίζω το μυθιστόρημα από την ιστορία. Δεν ξέρω πώς θα ήταν το μυθιστόρημα χωρίς να γνωρίζω τον Νίτσε, αλλά νομίζω θα ήταν λίγο πιο επίπεδο.

Εκτός της παραπάνω σύνδεσης ιστορίας-μυθιστορήματος, μου άρεσε ο “διάλογος” ψυχανάλυσης και υπαρξισμού. Και σε ένα δεύτερο επίπεδο ο παραπάνω “διάλογος” γίνεται σύγκρουση συναισθήματος και καθαρού Λόγου. Νομίζω ότι απεικονίστηκε όμορφα η εύθραυστη ισορροπία και η εσωτερικότητα του Νίτσε. Μάλιστα, το βιβλίο έμμεσα επιβεβαίωσε και την αρχική μου πίστη ότι έτσι κι αλλιώς ο Νίτσε είναι πιο δυνατός χαρακτήρας από τους άλλους δύο άνδρες (Μπρόιερ, Φρόυντ).

Επίσης, αυτό που εντόπισα ως κεντρικό σημείο στο βιβλίο είναι πως η ψυχανάλυση και η φιλοσοφία είναι έννοιες αλληλοτροφοδοτούμενες. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα από τον τρόπο που αντιστρέφονται οι ρόλοι, και ο -φαινομενικά- ασθενής γίνεται θεραπευτής κι αντίστροφα. Στο τέλος και οι δύο έχουν να πάρουν κάτι από τον άλλον σε βαθμό που να μην έχει πια σημασία ποιος είναι στ' αλήθεια ο ασθενής.

Τελικά το συγκεκριμένο βιβλίο εξαρτάται από ποια πλευρά θα το δεις. Αλλιώς θα το κρίνεις αν το δεις ως ψυχανάλυση, αλλιώς αν ξέρεις την πραγματική βιογραφία και εργογραφία του Νίτσε. Αν όμως το δεις μόνο από λογοτεχνική άποψη, δεν θα ενθουσιαστείς. Είναι μεν ατμοσφαιρικό, αλλά στερείται, κατά την γνώμη μου, μιας δυνατής δραματοποίησης. Για να το πω απλά, θα προτιμούσα να δείχνει περισσότερα και να λέει λιγότερα. Πλατειάζει σε αρκετά σημεία και απαιτεί πλήρη συγκέντρωση και επεξεργασία. Ως παράπλευρη βιβλιογραφία σχετικά με τον Νίτσε και ως εκλαϊκευμένη ψυχανάλυση λειτουργεί μια χαρά.

ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΩ; Το Όταν έκλαψε ο Νίτσε δεν μου φάνηκε σε καμιά περίπτωση κακό ή μέτριο, αλλά ούτε και το αριστούργημα που λέγεται ότι είναι. Πρόκειται για ευφυή σύλληψη και φιλόδοξη προσπάθεια. Αλλά δεν μπορώ να μην αναφέρω ότι το feedback που έχει λάβει το βιβλίο και γενικότερα ο  Yalom (ο συγγραφέας Yalom, όχι ο ψυχαναλυτής Yalom) βάζουν πολύ ψηλά τον πήχη και δεν είμαι βέβαιος ότι το βιβλίο τον περνάει (τουλάχιστον όχι με τόση άνεση όσο λέγεται). Δεδομένης της προτίμησής μου στον Νίτσε και του ενδιαφέροντός μου για τη νιτσεϊκή φιλοσοφία, θα το ξαναδιάβαζα ασυζητητί. Να το διαβάσεις, αλλά με την επίγνωση του τι διαβάζεις. Αν βασική σου στόχευση είναι να γνωρίσεις τον Νίτσε, διάβασε Νίτσε.

βαθμολογία: 74/100

ΥΓ1: Στην αναθεωρημένη έκδοση του 2013 περιλαμβάνονται δύο επιστολές του Νίτσε και μια κατατοπιστική εισαγωγή. Γενικότερα και οι δύο εκδόσεις που έχω στα χέρια μου (του 2007 και του 2013) από τις εκδόσεις Άγρα είναι πολύ ωραίες και ποιοτικές δουλειές.

ΥΓ2: Το 2012-13 η υπόθεση του βιβλίου ανέβηκε και στο θεατρικό σανίδι. Δεν παρακολούθησα την παράσταση, αλλά οι κριτικές που άκουσα ήταν καταπληκτικές. Επίσης, το βιβλίο μεταφέρθηκε στην οθόνη κάτω από τον ίδιο τίτλο (When Nietzsche Wept, 2007). Η μεταφορά δεν ήταν κακή, αλλά έβγαλε στην επιφάνεια τις παθογένειες του βιβλίου σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό. Είναι δηλαδή κάπως εσωστρεφής και αργή στην εξέλιξή της, αλλά με καλές ερμηνείες (ιδίως του Armand Assante στον ρόλο του Νίτσε). Της λείπει όμως η ένταση και το δυνατό δέσιμο που θα σε καθηλώσει στην οθόνη.