Albert Camus – Ο Ξενος

Τίτλος πρωτότυπου: Albert Camus – L’ Étranger (1942)

Εκδόσεις Σ. Ι Ζαχαρόπουλος

Μετάφραση: Γιάννης Αγγέλου

Έτος ελληνικής έκδοσης: 1989

Σελίδες: 135

ΣΥΝΟΨΗ

Ο Μερσό μετά τον θάνατο της μητέρας του συνεχίζει στωικά τη ζωή του. Μέχρι που, εντελώς απαθής, σκοτώνει έναν Άραβα και δικάζεται για το έγκλημα. Τόσο στη φυλακή όσο και στη δίκη θα παραμείνει αδιάφορος για τις κοινωνικές, συναισθηματικές και ηθικές συμβάσεις της εποχής και της κοινωνίας. “Ξένος” ανάμεσα στους υπόλοιπους θα μείνει αφοπλιστικά ειλικρινής, ρεαλιστής και κυνικός.

------------------

Ο κεντρικός χαρακτήρας, ο Μερσό, είναι ο ξένος. Η ιδιότητά του αυτή δεν έχει να κάνει με εθνική καταγωγή, αλλά με κάτι ουσιαστικότερο: είναι ξένος μέσα στην κοινωνία του. Έχει έναν δικό του τρόπο να βλέπει τα πράγματα, απογυμνωμένα και με ειλικρίνεια. Για τον κοινωνικό καθωσπρεπισμό αυτό αρκεί να τον κάνει “ξένο” και να τον εκτοπίσει συλλήβδην.

Το γεγονός ότι “δεν πένθησε αρκετά” τον θάνατο της μητέρας του είναι ενοχοποιητικό στοιχείο. Ο φόνος ενός άνδρα θα περάσει σε δεύτερη μοίρα, σαν να είναι το επιστέγασμα μιας αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Κι ο ίδιος ο Μερσό άλλωστε αντιμετωπίζει την κατάσταση με απάθεια και στωικότητα.

Ο Μερσό, τυπικός σε όλα, συνεπέστατος εργαζόμενος, δεν συμβιβάστηκε με το κοινωνικό πρωτόκολλο. Δεν υποκρίθηκε πως όλα είναι εντάξει, ούτε προσαρμόστηκε για να αφομοιωθεί. Παρέμεινε ειλικρινής, ασυμβίβαστος κι απαθής. Με κάποιον τρόπο είναι ευτυχισμένος. Ακόμα και στη φυλακή, ακόμα και μπροστά στην καταδίκη.

Ως αναγνώστης δεν ταυτίζεσαι ακριβώς με τον Μερσό. Κάποιες αντιδράσεις του (ή μη) τις θεωρείς παράταιρες. Γιατί -δυστυχώς- μας ξενίζει ό,τι ξεφεύγει από το κοινωνικά αποδεκτό. Ποιος είναι λοιπόν ο “ξένος”; Και γιατί θεωρείται “ξένος”; Ο Μερσό κερδίζει την συμπάθειά σου. Εκ των προτέρων παίρνεις το μέρος του. Αγωνιάς για την τύχη του κι ελπίζεις ότι το παράλογο θα αμβλυνθεί και σε όλα θα επέλθει κάθαρση. Αλλά ποια είναι η κάθαρση για έναν χαρακτήρα σαν τον Μερσό; Ενός ξένου ως προς τι;

Αν δεις από μια απόσταση τον Μερσό, θα διαπιστώσεις ότι δεν απέχει πολύ από τον μέσο άνθρωπο. Έχει κάτι από εμάς με την διαφορά ότι εμείς λογοκρίνουμε τον εαυτό μας, τη σκέψη μας και το συναίσθημά μας. Δεν είναι αναίσθητος, δεν είναι αποκλεισμένος και χωρίς δεξιότητες. Κάθε άλλο.

Στο τέλος ο Ξένος είναι περισσότερο φιλοσοφική πραγματεία δοσμένη μέσω της λογοτεχνικής αφήγησης. Εγείρει υπαρξιακά ερωτήματα και φωτίζει ένα κόσμο που προτιμούμε να τον έχουμε στο σκοτάδι. Γιατί δικάζεται ο Μερσό; Δικάζεται επειδή σκότωσε κάποιον ή επειδή δεν ακολούθησε την κοινωνική νόρμα;

Ο Καμύ δίνει σχεδόν την απάντηση: “Στην κοινωνία μας κάθε άνθρωπος που δεν κλαίει στην κηδεία της μητέρας του διατρέχει το ρίσκο να καταδικαστεί σε θάνατο. Ήθελα απλώς να πω ότι ο ήρωας του βιβλίου είναι καταδικασμένος επειδή δεν παίζει το παιχνίδι.”

Ο Καμύ καταφέρνει σε 130 σελίδες να δώσει βάθος και βάρος που θα έπαιρνε 400 σελίδες συγγραφής. Ιδίως η συνάντηση με τον ιερέα στη φυλακή είναι συγκλονιστική κι απεικονίζει μια ανομολόγητη οπτική του κόσμου και της ζωής. Συνολικά, ο Ξένος είναι ένας συγκλονιστικός μονόλογος, μια πρωτοπρόσωπη αφήγηση που καθηλώνει.

Επί της έκδοσης, η μετάφραση είναι πολύ καλή. Ωστόσο, δεν περνούν απαρατήρητα μικρά τυπογραφικά λάθη, όπως “κοιμόνουν”, “μάρκος”, “πρατήρησα”, “μόλις βγήκες ο πρώτος”, “μεταχείρηση”, “συνήθησα” κ.α. Παρόλα αυτά, περιέχει στο τέλος μια μελέτη του Ζαν Ουντάρ για τον Ξένο, καθώς κι ένας χρονολογικός πίνακας της ζωής του Καμύ.

ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΩ; Είναι (μαζί με την Πανούκλα) η αιχμή του δόρατος του Καμύ. Έχει μια βαθειά ανθρωπιστική προσέγγιση, που λείπει σήμερα από μεγάλο μέρος της λογοτεχνίας. Δύσκολο βιβλίο, όχι μόνο γι’ αυτό που λέει, αλλά και γι’ αυτά που δεν λέει. Σημαντικό βιβλίο.