Édouard Louis – Να Τελειωνουμε με τον Εντυ Μπελγκελ

Πρωτότυπος τίτλος: Édouard Louis – En finir avec Eddy Bellegueule (2014)

Εκδόσεις Αντίποδες

Μετάφραση: Μιχάλης Αρβανίτης

Έτος ελληνικής έκδοσης: ⁶2022

Σελίδες: 191

ΣΥΝΟΨΗ

Ο Εντύ Μπελγκέλ είναι ένα παιδί που μεγαλώνει σε μια επαρχία της βόρειας Γαλλίας τη δεκαετία του ΄90. Από νωρίς ανακαλύπτει την σεξουαλικότητά του, όμως η ομοφυλοφιλία του δεν γίνεται αποδεκτή από το κλειστό κοινωνικό περιβάλλον. Πέφτει συχνά θύμα χλευασμού και πασχίζει μάταια να ενταχθεί στο πλαίσιο που επιβάλλεται έμμεσα ή άμεσα. Παράλληλα, μεγαλώνει σε ένα πατριαρχικό οικογενειακό περιβάλλον με όλες τις παθογένειες που απορρέουν από αυτό.

----------------------------

Το βιβλίο Να Τελειώνουμε με τον Εντύ Μπελγκέλ σόκαρε το αναγνωστικό κοινό, όταν πρωτοκυκλοφόρησε (στην Ελλάδα πλέον βρίσκεται στην έκτη έκδοση). Και η αλήθεια είναι ότι έχει κυνισμό και ωμότητα που δύσκολα συναντάς στη λογοτεχνία. Μάλιστα, η αμεσότητα και η χωρίς περιστροφές αφήγηση του Édouard Louis απλώνεται σε κάθε πιθανή πτυχή που έχει το μυθιστόρημα.

Εξαρχής, η ιστορία σε πιάνει από τα μούτρα. Από την πρώτη σελίδα ένας πιτσιρίκος, ο Εντύ Μπελγκέλ, πέφτει θύμα εκφοβισμού και κακοποίησης στο σχολείο. Εν τω μεταξύ, Εντύ Μπελγκέλ (Eddy Bellegueule) είναι το πραγματικό όνομα του συγγραφέα Édouard Louis. Ο ήρωας του μυθιστορήματος είναι ομοφυλόφιλος, όπως και ο συγγραφέας. Επομένως, σίγουρα υπάρχει έντονο το αυτοβιογραφικό στοιχείο (autofiction χαρακτηρίζεται, κάτι μεταξύ αυτοβιογραφίας και μυθοπλασίας). Δεν μπορώ να γνωρίζω σε ποιο σημείο σταματά η πραγματική, βιωμένη εμπειρία του συγγραφέα και πού ξεκινά η μυθοπλασία. Θα ήθελα να σκέφτομαι ότι τα περισσότερα περιστατικά είναι προϊόν μυθοπλασίας, αλλά ξέρω πως δυστυχώς αυτό δεν συγκεντρώνει πολλές πιθανότητες (αν όχι για τον κεντρικό χαρακτήρα, για πολλούς άλλους εκεί έξω που ζουν μια ζωή καταπιεστική στον αγώνα της επιβίωσης παρέα με την διαφορετικότητά τους).

Ο Εντύ μεγαλώνει σε μια πάμφτωχη οικογένεια, που πολύ λίγη ενσυναίσθηση δείχνει στο νεαρό μέλος της. Η κακοποίηση και η αποξένωση έχει αρχίσει ήδη στο πλαίσιο αυτής της οικογένειας, αρκετά πριν επεκταθεί σε όλο τον κοινωνικό χώρο. Και έχει κι αυτό τη σημασία του, γιατί δημιουργεί μια σύνδεση μεταξύ του κοινωνικού υπόβαθρου της οικογένειας και της σχεδόν αναπόδραστης συμπεριφοράς που επιδεικνύει αυτή. Η μη αποδοχή της ομοφυλοφιλίας μοιάζει νομοτελειακή σε μια οικογένεια που χτίζει με το στανιό την ζωή των μελών της γύρω από σφιχτά καθορισμένα στερεότυπα. Δεν είναι μόνο η ομοφοβία (όρος με τον οποίο διαφωνεί ο συγγραφέας), αλλά και η γενικότερη στάση, ιδίως του πατέρα, αλλά και η παθητικότητα της μητέρας.

Το μυθιστόρημα έχει ωμές περιγραφές, ενίοτε σκληρές και τουλάχιστον ασυνήθιστες στη λογοτεχνία ευρείας κυκλοφορίας. Κάποιες από αυτές ίσως να είναι αχρείαστες ή επιτηδευμένες, στημένες με τέτοιον τρόπο που θα σοκάρουν. Αλλά αυτό δεν μειώνει το βάρος της γενικής ιδέας. Κάποιες φορές πρέπει να φωνάξεις δυνατά, για να ακουστείς. Και το ζήτημα της ορατότητας είναι μια από αυτές τις φορές.

Συνολικά μιλώντας (και ως αναγνώστης) δεν μου άρεσαν τα πάντα στο βιβλίο. Αλλά σίγουρα αφορά ένα θέμα που σε προβληματίζει. Δε κλείνεις τα μάτια στον εκφοβισμό, στον τραμπουκισμό, στην καταπίεση. Δεν γυρνάς την πλάτη στο θύμα (στο όποιο θύμα). Δεν είναι εντάξει ο αλκοολικός πατέρας να χειροδικεί και κάποιος να υποδύεται πως είναι κάποιος άλλος, γιατί αλλιώς “τι θα πει η κοινωνία;”. Δεδομένης της ωμότητας της ιστορίας, των βίαιων σκηνών και των κυνικών περιγραφών, μάλλον ήθελε κότσια από τις εκδόσεις Αντίποδες να το εκδώσουν.

Από τη μία, εύκολο στην ανάγνωση, ρέουσα γλώσσα, έντονη προφορικότητα και εσωτερικός μονόλογος. Από την άλλη, τραχύ βιβλίο, άβολες περιγραφές, περίεργες καταστάσεις και δύσκολο θέμα. Δύσκολο βιβλίο στο σύνολό του.

Το ζήτημα ωστόσο δεν είναι μόνο η σεξουαλικότητα του Εντύ. Είναι η φτώχεια, η ανεργία, η επισφάλεια με την οποία ζουν τα μέλη μιας επαρχίας. Είναι ο αλκοολισμός και η πατριαρχία, ο ρατσισμός και το μίσος προς καθετί, γιατί κάποιος πρέπει να φταίει. Το bullying και η σιωπηλή αποδοχή του, ένας νέος που χτυπάει τις συντρόφους του κι ένα κοινωνικό κοστούμι κομμένο και ραμμένο στα μέτρα του καθωσπρέπει. Είναι η διάχυτη ηθική που στηρίζεται σε έναν συνδυασμό λούμπεν στοιχείων και όψιμης “κανονικότητας”.

Υπάρχει έντονη συζήτηση (κυρίως σε γαλλικές δημοσιεύσεις) για το κατά πόσο τα γεγονότα που αφηγείται εδώ ο Édouard Louis είναι αληθινά. Εγώ προτείνω να προσπεράσουμε τέτοια ζητήματα, γιατί προσεγγίζουν τακτικές κλειδαρότρυπας. Πέρα από την αλήθεια ή την αληθοφάνεια, σκληρά γεγονότα όπως αυτά (αναφέρω χάριν οικονομίας μόνο την παιδική κακοποίηση, το bullying, τον βιασμό) συμβαίνουν σε περισσότερο κόσμο από όσο φανταζόμαστε, συνέβαιναν πάντα και κάποιος πρέπει να μιλήσει γι’ αυτά. Το αν όντως τα υπέστη ο Édouard Louis, δε νομίζω πως είναι το πρωτεύον ούτε το ουσιαστικό.

ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΩ; Σίγουρα δεν είναι ένα βιβλίο για όλους. Είναι όμως ένα βιβλίο που αφηγείται μια σκληρή ιστορία από κάθε άποψη. Και πολύ περισσότερο αναδεικνύει έναν κόσμο που κάποιοι τον βιώνουν με όλη την σκληρότητά του – και είναι άδικο τόσο γι’ αυτούς όσο και για μια κοινωνία που θέλει να λέγεται πολιτισμένη. Δεν θα διαβάσεις κάτι που δεν ξέρεις, αλλά είναι καλό να ακούγεται, γιατί -είπαμε- είναι ζήτημα ορατότητας. Κι ανάποδα: αν δεν έχεις ιδέα για όσα περιγράφει, αν όλα σου είναι ξένα (τυχερέ), προσπέρασε άφοβα: αυτό το βιβλίο δεν θα είναι ποτέ για σένα.