Wilhelm Reich - Άκου, Ανθρωπάκο!

Τίτλος πρωτότυπου: Wilhelm Reich - Rede an den Kleinen Mann (1948)

Εκδόσεις Αποσπερίτης

Μετάφραση: Δ. Παπαδημητρίου

Έτος ελληνικής έκδοσης: 1983

Σελίδες: 152

ΣΥΝΟΨΗ

Ο Βίλχελμ Ράιχ οργισμένος μπροστά στην ηθική και πνευματική παρακμή της κοινωνίας απευθύνει έναν δριμύτατο λόγο ξεσκεπάζοντας τις κοινωνικές παθογένειες που έσυραν τον άνθρωπο στην ανευθυνότητα και στην υποτέλεια.  

Ο Βίλχελμ Ράιχ ανήκει στα φοιτητικά μου αναγνώσματα. Διάβασα το Άκου, Ανθρωπάκο! δύο φορές απανωτά (από τις εκδόσεις Ιάμβλιχος, αν θυμάμαι καλά). Τις επόμενες μέρες έψαξα, βρήκα και διάβασα μονομιάς άλλα δύο βιβλία του ιδίου. Έκτοτε δεν ξανασχολήθηκα με τον Ράιχ, αλλά με έναν παράξενο τρόπο ρίζωσε μέσα μου. Στην πορεία το Άκου, Ανθρωπάκο! κάπου το δάνεισα και (όπως συμβαίνει συνήθως) το έχασα. Επειδή ακριβώς δεν μπορούσε να λείπει από την βιβλιοθήκη μου, το ξαναπέκτησα (από τις εκδόσεις Αποσπερίτης).

Η δύναμη αυτού του βιβλίου είναι ιδιάζουσα. Δεν είναι λογοτεχνία, δεν εντάσσεται σε καμιά νόρμα ή κατηγορία. Δεν είναι μυθιστόρημα, αλλά ούτε έχει τυπικό δοκιμιακό λόγο. Δεν έχει καν κεφάλαια – είναι ένα συνεχόμενο δριμύ κατηγορώ που ρέει σαν προφορικός λόγος. Με τον ίδιο τρόπο ρέει και η ανάγνωση, αφού είναι από τα βιβλία που δεν σε αφήνει να το αφήσεις.

Και μπορεί ο Ράιχ να υπήρξε εμπνευστής για τα κινήματα αμφισβήτησης του '60-'70, αλλά οι συνθήκες που τον ώθησαν να γράψει το Άκου, Ανθρωπάκο! και που του έδωσαν αυτό το χειμαρρώδες ύφος ήταν ιδιαίτερες. Ο Ράιχ υπήρξε εκτός των άλλων και αμφιλεγόμενος.  Απερρίφθη από τους κομμουνιστές (πρώην) συντρόφους του, κυνηγήθηκε από τους ναζί και βρέθηκε στις ΗΠΑ. Εκεί χαρακτηρίστηκε “απατεώνας πρώτου μεγέθους” από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ για τις μελέτες του πάνω στην οργονική. Στον τύπο της εποχής αναφερόταν ως “αγύρτης” (The New Republic, Μάιος 1947) ή ημίτρελος. Πολλά συγγράμματά του κάηκαν. Ο ίδιος διώχθηκε, καταδικάστηκε και φυλακίστηκε. Πέθανε στην φυλακή περιθωριοποιημένος και λοιδορημένος. Το Άκου, Ανθρωπάκο! μοιάζει να είναι η κραυγή απελπισίας του (που δεν γράφτηκε να για να εκδοθεί).

Και ξεκινώντας από τα αρνητικά, όχι δεν είναι μια ψύχραιμη κοινωνική καταγραφή. Ενδεχομένως να μην είναι καν ο ενδεδειγμένος δρόμος που θα ακολουθούσε ένας ψυχαναλυτής. Γενικόλογες κατηγοριοποιήσεις, συχνές επαναλήψεις. Πολλές φορές ο Ράιχ μοιάζει υπερβολικός, ισοπεδωτικός κι απόλυτος. Η οργή του ξεπερνά συχνά την διαλεκτική. Υπερασπίζεται με πάθος μια θεωρία που όχι απλά απορρίφθηκε, αλλά ούτε καν αναγνωρίστηκε ποτέ. Μάλιστα, σε αρκετά σημεία ο Ράιχ χρησιμοποιεί συχνότερα από το δέον το εγώ κάνοντάς τον να μοιάζει υπερφίαλος και ναρκισσιστής. Όμως υπάρχουν και εκείνες οι οριακές καταστάσεις που για να ακουστείς πρέπει να φωνάξεις δυνατά. Και υπάρχουν επίσης κι εκείνες οι καταστάσεις που σημασία έχει τι μένει όταν κοπάσει το κουρνιαχτό. Εκεί βρίσκεται συνήθως όλη η ουσία.

Το Άκου, Ανθρωπάκο! είναι ένα σύγγραμμα καθρέφτης. Ο Ράιχ πιάνει τον άνθρωπο από τον γιακά και τον αναγκάζει να δει το είδωλο της ταυτότητας που πρόδωσε. Περιγράφει τον άνθρωπο που ακολουθεί τυφλά τους ηγέτες πάσης απόχρωσης και ιδεολογίας. Θέτει με τρόπο συντριπτικό ερωτήματα που βασανίζουν την ανθρώπινη υπόσταση. Ξεγυμνώνει την απαιδευσιά και την μνησικακία ενός κόσμου που έχει χάσει την στοιχειώδη λογική και την ελάχιστη κριτική σκέψη. Αποκαλύπτει την παρακμή της ανθρώπινης φύσης, την οποία όλοι αναγνωρίζουμε, αλλά είτε εθελοτυφλούμε είτε είμαστε ανεύθυνοι να επεξεργαστούμε. Γι' αυτό ο Ράιχ έμμεσα απευθύνει κάλεσμα. Σαν να μας σηκώνει τον δείκτη του χεριού του και να μας παροτρύνει αγανακτισμένος να αναλάβουμε τις ευθύνες μας. Σε ορισμένα σημεία μου έφερνε στο νου την αντίστιξη με τον  Ζαρατούστρα (χωρίς τον λυρισμό και το βάθος της νιτσεϊκής σκέψης ομολογουμένως).

Ακόμη κι αν εκδόθηκε το 1948, το σύγγραμμα διαπερνά κάθε χρονολογία. Και κάτι τελευταίο, που έχει όμως σημασία: Ο ανθρωπάκος δεν είναι ο διπλανός μας. Είναι όλοι μας. Δεν πρόκειται για αποταύτιση και δεν πρέπει να την δούμε ως τέτοια. Αν διαβάσουμε τον Ράιχ αναζητώντας τον ανθρωπάκο μόνο στους άλλους, εξαιρούμε τον εαυτό μας και δεν προσλαμβάνουμε την ουσία. Και να το πω; Θα το πω: αν δεν σας άρεσε ή δεν το καταλάβατε, ξαναδιαβάστε το – αναφέρει κι εσάς μέσα. Να ορίστε, το είπα.

ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΩ; Ναι. Αυτό.