Νίκος Καζαντζάκης - Ο Τελευταίος Πειρασμός

Εκδόσεις Καζαντζάκη
Έτος έκδοσης: 2008
Σελίδες: 587

 

ΣΥΝΟΨΗ

Ο Νίκος Καζαντζάκης ξεδιπλώνει μια γνωστή στους βασικούς της άξονες ιστορία και την συναρμολογεί απ’ την αρχή. Είναι η ιστορία του Ιησού, ενός ξυλουργού από τη Γαλιλαία, που ήρθε να εκτελέσει μια αποστολή για την οποία αμφιταλαντεύεται, καθώς αντιμαχόμενες εσωτερικές παρορμήσεις και πειρασμοί προσπαθούν να τον σύρουν εκτός του θείου θελήματος. Η αμφιβολία, ο προσωπικός αγώνας και η διττή φύση θα καθορίσει την ίδια την ανθρώπινη μοίρα και ιστορία. Αυτή η διαφορετική οπτική του Καζαντζάκη επέφερε μια σειρά από αντιδράσεις, των οποίων ο απόηχος υπάρχει ακόμη και σήμερα.

«…Διαστρέφει και κακοποιεί την θεόπνευστον ευαγγελικήν διήγησιν και θίγει, κατά τρόπον ανερυθριάστως ασεβή και ανίερον, το θεανδρικόν του Κυρίου πρόσωπον, και δη κατά τας ώρας του επί του Σταυρού σωτηρίου Πάθους, διά ταύτα η Ιερά Σύνοδος προς μεν τα ευσεβή της Εκκλησίας τέκνα απευθύνει την πατρικήν παραίνεσιν, ίνα φεύγωσι τα βιβλία ταύτα, ου μόνον μη συντελούντα εις οικοδομήν, αλλά της σαγήνης της τέχνης ανυπόπτως και δηλητηριάζοντα τας ψυχάς»

Ιερά Σύνοδος, 22 Ιουνίου 1954

     Οι μέρες του Πάσχα είναι μια ωραία αφορμή να ρίξουμε πάλι μια ματιά στον Τελευταίο Πειρασμό, μια από τις μεγαλύτερες παρεξηγήσεις στη λογοτεχνία. Ένα βιβλίο που όταν κυκλοφόρησε το 1955 (στην Ελλάδα, γιατί στο εξωτερικό είχε ήδη εκδοθεί) προκάλεσε πάθη και αντιδράσεις. Μάλλον παρόμοια αντιμετώπιση έχει και σήμερα. Το ζήτημα είναι κατά πόσο αυτή η αντιμετώπιση του ταιριάζει.

     Λογοτεχνικά Ο Τελευταίος Πειρασμός συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της γραφής του Καζαντζάκη. Με γλώσσα καθημερινή της εποχής και τους ανάλογους ιδιωματισμούς ο Καζαντζάκης είναι πλήρως περιγραφικός ως προς τις εικόνες και την αφήγηση. Η γραφή του είναι τόσο δυναμική και φορτισμένη που παρασέρνει τον αναγνώστη σε ένα μονοπάτι σχεδόν απόκρυφο, ακολουθώντας τον Ιησού ως την θέωση. Η πλοκή, αν και ξεκινά έχοντας ως βάση τα ευαγγελικά κείμενα, ξεφεύγει σε σημεία ώσπου να παρεκτραπεί τελείως από τη μέση κι έπειτα. Βεβαίως το έργο βρίθει από συμβολισμούς και αμφισημίες σε βαθμό που να ακροβατεί μεταξύ θείου και ανθρωπίνου, θρησκευτικού και πολιτικού, σημαίνοντος και σημαινόμενου.

     Μπορεί Ο Τελευταίος Πειρασμός να είναι λογοτεχνία, αλλά δεν πρόκειται για ένα θρησκευτικό μυθιστόρημα, μα για κάτι περισσότερο που υπερβαίνει τέτοια στεγανά. Αυτό που επί της ουσίας κάνει ο Καζαντζάκης είναι να παρουσιάσει την δυαδική φύση του Χριστού, αντίθετα από την κυρίαρχη τάση που εμμένει στη θεϊκή φύση υποβαθμίζοντας την ανθρώπινη. Έτσι, ο Χριστός βασανίζεται, υποφέρει, σωματικά και ψυχικά και αναζητά μια ασφαλή απάντηση στη σκέψη του.

     Παρόλη την ωμότητα, την ιδιότυπη νοσηρότητα της ατμόσφαιρας και την ιδιαιτερότητα των εικόνων στο ασυνείδητό μας, Ο Τελευταίος Πειρασμός πλημμυρίζει αγάπη και θρησκευτικότητα. Εν τέλει, αυτό που διηγείται ο Καζαντζάκης είναι ευλαβικά αισιόδοξο. Είναι η πίστη στην ιδέα ότι ο πειρασμός θα υπάρχει, αλλά μπορεί να νικηθεί. Είναι τα κρίσιμα διλήμματα και η πνευματική υπέρβαση έναντι της σωματικής απόλαυσης. Είναι η αιωνιότητα μπροστά στο πεπερασμένο. Αυτή η καταπληκτική ιστορία δεν θα μπορούσε παρά να επισφραγιστεί μεγαλοπρεπώς:

«Τα πάντα έγιναν όπως πρέπει, δόξα σοι ο Θεός!
Έσυρε φωνή θριαμβευτικά:
-Τετέλεσται!
Κι ήταν σα να ‘λεγε: Όλα αρχίζουν.»

Ο Καζαντζάκης δεν αφορίστηκε ποτέ, όσο διαδεδομένος κι αν είναι ο αφορισμός του. Όμως η απάντησή του προς την ηγεσία της Εκκλησίας περικλείει ό,τι θα μπορούσαμε να πούμε για το θέμα: «Μου δώσατε μιαν κατάρα, άγιοι Πατέρες, σας δίνω εγώ μιαν ευχή: Σας εύχομαι να 'ναι η συνείδησή σας τόσο καθαρή όσο είναι η δική μου· και να 'στε τόσο ηθικοί και θρήσκοι όσο είμαι εγώ».

ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΩ; Πρόκειται για ένα βιβλίο βαθύτατα θρησκευτικό και πνευματικό, που αναδεικνύει την ουσία του χριστιανικού συναισθήματος πέρα από την τυπική (ή τυπολατρική) δεοντολογία. Υπάρχουν λοιπόν δύο ανθρωπολογικοί τύποι που μοιραία συγκρούονται: αυτοί που θα το διαβάσουν για να σχηματίσουν άποψη κι αυτοί που θα μας βρίζουν που επιλέξαμε τέτοιες μέρες να μιλήσουμε γι’ αυτό (χωρίς να το διαβάσουν).

βαθμολογία: 92/100

ΥΓ.: Εξίσου δυνατή ήταν και η μεταφορά του βιβλίου στον κινηματογράφο από τον Μάρτιν Σκορτσέζε (The Last Temptation of Christ - 1988), που αναζωπύρωσε τις συζητήσεις γύρω από τον Τελευταίο Πειρασμό. Η προβολή της ταινίας απαγορεύτηκε στην Ελλάδα από το Πρωτοδικείο Αθηνών (απόφαση 17155/1988).